کرم های پهن
مقدمه
اصطلاح کرم ، به طور معمول ، برای جانورانی به کار میرود که بدن دراز تقارن دو طرفی دارند و زوایدی به بدن آن ها پیوسته نیست. در ابتدا همه ی انواع کرم ها را گروه واحدی به حساب می آوردند؛ اما اکنون ، آن ها را در شاخه های متعددی تقسیم می کنند. بعضی حشرات هم ، در مرحله ای از زندگی شبیه کرم ها هستند؛ اما آن ها نباید در دسته ی کرم ها قرار داد ، زیرا با تحولات بعدی به حشره ی کاملی تبدیل می شوند .
کرم های پهن احتمالا از اجدادی که کم و بیش شبیه کیسه تنان بودند ، به وجود آمده اند. شاید هم این کرم ها و کیسه تنان اجداد مشترکی داشته باشند. با وجود این ، کرم های پهن مزوگلای ژلاتینی ندارند و به جای آن سلول های پارانشیمی با منشأ مزودرمی فضای درون بدن را پر می کنند.
اندازه ی طول کرم های پهن از یک میلی متر تا چندین متر است. عدهای از آنان زندگی آزاد و بسیاری از آن ها ، مانند کرم کدو ، زندگی انگلی دارند. کرم های انگلی ممکن است یک میزبانه یا دو میزبانه باشند.
مشخصات عمومی
1_ بدن آنها در حالت جنینی و بعد از آن سه لایه ای است؛
2_تقارن دو طرفی و سر از دم مشخص است؛
3_بدن در جهت پشتی_ شکمی پهن شامل یک یا تعداد زیادی قطعه است؛
4_ماهیچه ها با منشأ مزودرمی و با اشکال طولی ، حلقوی یا مورب در زیر اپیدرم قرار می گیرند؛
5_حفره ی عمومی (سلوم) ندارند ، زیرا فضای بین اندام ها ، به وسیله ی سلول های پارانشیمی پر می شود. به این علت آن ها را در گروه آسلومات ها قرار می دهند؛
6_دستگاه گوارش ناقص است با اصولا وجود ندارد؛
7_سیستم عصبی شامل یک جفت گره عصبی مغزی ، دو طناب عصبی جانبی و سراسری است که به وسیله ی رشته های عصبی عرضی به هم متصل اند و در مجموع منظره ی نردبانی دارند؛
8_اندام های حسی ساده و لکه های بینایی در بعضی نمونه ها دیده می شود؛
9_دستگاه دفعی شامل دو مجرای سراسری جانبی است. هر مجرا شامل مجاری فرعی متعدد است که هر کدام به سلول های شعله ای مربوط اند؛
10_دستگاه گردش خون ، تنفسی و اسکلت ندرند؛
11_غدد جنسی و اندام های مربوط به آن ها ، مشخص و به طور معمول ، به صورت هرمافرودیت است؛ مراحل تولید مثل در بدن یک میزبان یا دو میزبان ادامه می یابد.
طبقه بندی
کرم های پهن به سه رده ی عمده طبقه بندی می شوند.
- § رده ی توربلاریا:این رده شامل کرم هایی است که طول آن ها بین 5 میلی متر و 50 سانتیمتر است و زندگی آزاد دارند. حرکت آن ها نوعی خزیدن است که به کمک عضلات و مژک های اپیدرم سطح شکمی انجام می گیرد. پلاناریا به این رده تعلق دارد در اینجا بعضی ویژگی های پلاناریای آب شیرین را مطالعه می کنیم.
شکل و ساختمان_ پلاناریا ی آب شیرین نوع معروفی است که برای مطالعه ی خصوصیات این رده ، در آزمایشگاه استفاده می شود. سطح خارجی بدن را ردیفی سلول های اپیدرمی پوشانده اند ، که در سطح شکمی بدن مژک دارند. به علاوه ، سلول های ترشحی و سلول های مخاط ساز در بین سلول های اپیدرمی مشاهده می شوند.
در دیواره ی بدن ، در زیر اپیدرم ، ماهیچه های حلقوی به ترتیب قرار گرفته اند. فضای بین اندام های داخلی را سلول های پارانشیمی پر کرده اند؛ در نتیجه جانور فاقد حفره ی عمومی است.
تغذیه و گوارش_دستگاه گوارش شامل دهان ، حلق و روده است. دهان در سطح شکمی و پیشین بدن جای دارد و حلق در خارج از بدن ، در زیر شکم. روده انشعابات زیادی دارد که سطح جذب را افزایش می دهند. دیواره ی لوله ی گوارشی را سلول های مخروطی مفروش می کنند و گوارش در درون این سلول ها یا در حفره ی گوارشی صورت می گیرد.
پلاناریا ، به طور عمده ، گوشت خوار است و با صید سخت پوستان کوچک ، کرم های لوله ای یا جانداران کوچک دیگر ، غذای خود را تامین می کند.
دفع مواد زاید_سلول های شعله ای در بین سلول های پارانشیمی جای دارند و مواد زاید را می گیرند و ترشح می کنند. در درون هر سلول شعله ای ، دسته ای از تاژک ها که منظره ی شعله مانندی را پدید می آورند ، وجود دارد. سلول های شعله ای از طریق سلول های لوله مانند به کانال های منشعبی در طرفین بدن متصل و از آن جا به سوراخ های ادراری ختم می شوند. با حرکات تاژک های شعله مانند در هر سلول دفعی ، فشار منفی حاصل می شود که می تواند مواد زاید را از سلول های پارانشیمی و مایع بین سلولی به درون خود بکشد.
تنفس_دستگاه تنفسی ندارند و مبادلات گازها از طریق سطح بدن انجام می گیرد.
دستگاه عصبی_همان طور که در مشخصات عمومی ذکر شد ، سیستم عصبی شامل یک گره عصبی دو قسمتی ، دو نوار عصبی جانبی و نوار های عصبی عرضی است که در مجموع منظره ی نردبان مانندی را به وجود می آورند. در انواع عالی تر ، نوروز ها از نوع حسی ، حرکتی و رابط اند. این واقعیت نشان می دهد که دستگاه عصبی در کرم های پهن نسبت به کیسه تنان بیشتر تکامل یافته است. تکامل دستگاه عصبی به خاطر مغز متمرکز در سر و وجود اندام های حسی و از آن جمله دو نقطه ی حساس نسبت به نور ، در سر این جانور است.
تولید مثل و ترمیم_تولید مثل به طریق جنسی و غیرجنسی صورت می گیرد. یک توانایی جالب در پلاناریا ، قدرت ترمیم است. برای مثال اگر این کرم را از وسط دو نیم کنیم ، بخشی که دارای سر است دم و بخشی که شامل دم است ، سر جدیدی برای خود می سازد. حتی با تقسیم کرم به قطعات کوچکتر ، هر قطعه تبدیل به کرم جدیدی می شود. در تولید مثل جنسی ، اندام های جنسی نر و ماده در یک فرد به وجود می آیند(هرمافرودیت).در هنگام جفت گیری ، سلول های جنسی نر وارد کیسه دریافت اسپرم در کرم دیگر می شوند تا لقاح را انجام دهند.
- § رده ی ترماتودها::همه ی افراد این رده انگل اند و بدن برگ مانند دارند که ظاهرا از بعضی جهات به رده ی توربلاریا شبیه است. دو راسته ی آن ها عبارت اند از: مونوجنیا و دی جنیا ، که اولی یک میزبانه و دومی معمولا دو میزبانه است.اكنون يك نوع كرم از راسته ی دی جنیا ، به نام كرم كبد گوسفند را معرفی می كنيم.
ساختمان و عمل_کرم کبد گوسفند بالغ به شکل برگ است و 10 تا 30 میلی متر طول دارد. یک اندام مکنده در ناحیه ی دهان و اندام مکنده ی دیگری در ناحیه شکمی دارد. لوله ی گوارش شامل حلق ، مری عضلانی و یک روده ی دو قسمتی طویل و بدون انشعاب است.
دستگاه دفع مواد زاید و دستگاه عصبی ، کم و بیش ، شبیه پلاناریاست.
دستگاه تولید مثلی از نوع هرمافرودیسم و پیچیده است. دستگاه تناسلی نر شامل یک جفت بیضه و کانال های دفران که به کیسه منی و سرانجام به آلت تناسلی ختم می شوند. دستگاه تناسلی ماده از یک تخمدان ، مجرای تخم بر و ائوتیپ تشکیل شده است و دارای کیسه دریافت اسپرم است. لقاح داخلی است و تخم ها ، پس از تشکیل ، از تنها منفذ تناسلی خارج می شوند.
چرخه ی زندگی کرم کبد گوسفند_این کرم ، در حالت بلوغ ، در کبد و کیسه صفرا گوسفند زندگی می کند. تخم های این کرم از مجرای صفراوی ، که به روده می آید ، عبور می کنند و به درون روده می رسند و همراه با مدفوع از بدن خارج می شوند. اگر این تخم ها به درون آب راه یابند ، به نوزاد های مژک دار کوچکی به نام میراسیدیوم تبدیل می شوند. در این حالت ، اگر تا 8 ساعت میزبان دوم خود را که نوعی حلزون آب شیرینلیمنه‌آاست ، نيابند مي ميرند. با پيدا كردن ليمنه آ ، ميراسيديوم ها از طريق جلد وارد بدن حلزون مي شوند. ورود بيش از حد اين نوزاد ها به بدن حلزون ، میزبان دوم را از پا در مي آورد.
نوزاد مژك دار ، در بدن حلزون ضمن تغيير شكل ، به طريق غير جنسي تكثير مي يابد. شكل نهايي نوزاد در بدن حلزون سركاريا نام دارد ، كه به همين شكل از بدن حلزون خارج مي شود. سركاريا به طور معمول به درون بدن خود كيست توليد مي كند و به علف هاي نزديك يا داخل آب مي چسبد. اگر گوسفندي علف آلوده را بخورد ، سركاريا با پاره شدن كيست ، آزاد مي شود و از طريق ديواره ي روده خود را به مجراي صفراوي مي رساند و در آن جا به كرم بالغي تبديل مي شود و زندگي خود را از نو آغاز مي كند.
شيستوزوما:كرم انگلي است كه در خون جاي مي گيرد. حدود 2 ميليون نفر در دنيا ، به عفونت حاصل از اين كرم مبتلا هستند كه بيشتر در ساكنين آمريكاي ،هند غربي و خاورميانه ديده شده است. تفاوت اين كرم ها با ديگر ترماتودها ، در تك جنسي بودن آن ها است. سه نوع شيستوزوما در آدمي بيماري توليد مي كنند. نوعي آن در سياهرگ هاي كوچك روده ي بزرگ ، نوع ديگر در سياهرگ هاي روده ي كوچك و نوع سوم در سياهرگ هاي مثانه جاي مي گيرند.
چرخه ي هر سه نوع شيستوزوما مشابه است. كرم بالغ در خون آدمي تخم ريزي مي كند ، و تخم ها همراه مدفوع يا ادرار خارج مي شوند و در داخل آّب شكفته مي شوند. نوزادي كه از تخم خارج مي شود مژك دار است و وارد بدن حلزون خاص خود مي شود. در بدن حلزون مراحلي را طي مي كند و به صورت نوزاد دم داري از بدن حلزون خارج مي شود. اين نوزاد ، در اثر تماس با پوست بدن يك انسان ، به درون پوست نفوذ مي كند و كرم بالغي را در خون به وجود مي آورد كه دوره ي زندگي خود را آغاز مي كند.
- § رده ی سستودها:اين رده یا کرم های نواری ، از جهات مختلف با سایر کرم های پهن تفاوت دارند. بدن این کرم ها از یک ردیف قطعات پهن به هم پیوسته درست شده است که در هر قطعه اندام های جنسی نر و ماده ، هر دو ، وجود دارند؛ جانور خود لقاح است.دستگاه گوارش به طور کامل ندارند و فاقد مژک های سطحی اند. این کرم ها ، در دوره ی بلوغ ، در روده ی مهره داران و در دوره ی نوزادی در بدن میز بان های دیگر زیست می کنند. زندگی انگلی در این کرم ها باعث شده است که لایه ای کیتینی روی بدن آن ها را بپوشاند و از تاثیر آنزیم های میزبان در امان نگه دارد.
بیش از 1500 گونه از کرم های نواری شناخته شده اند که دو گونه به نام های تنیاساجیناتا و تنیاسولیام به خاطر بیماری زایی در آدمی بیشتر مورد توجه اند.
مطالعه ي كرم كدوي گاو (تيناساجيناتا ) : اين كرم در دوره ي بلوغ در لوله ي گوارش آدمي زندگي مي كند و در مرحله ي نوزادي در درون ماهيچه هاي گاو به سر مي برد. طول كرم بالغ تا 10 متر يا بيش تر مي رسد. سر كرم ، يعني كوچك ترين قطعه ي بدن ، داراي چهار بادكش است كه به كمك آن ها ، جانور به ديواره ي روده مي چسبد. تعداد قطعات سازنده ي بدن تا 2000 عدد مي رسد. قطعات انتهايي بدن ، آكنده از نوزاداني است كه از بقيه ي قطعات جدا و همراه مدفوع خارج مي شوند . دستگاه هاي بدن ، كم و بيش، شبيه پلاناريا و ساير كرم هاي پهن هستند . اما دستگاه توليد مثل بسيار گسترش يافته است، به طوري كه در هر قطعه (پروگلوئيد) ، تعدادي بيضه، تخمدان، مجراي خروج اسپرم و مجراي تناسلي ماده وجود دارد و اسپرم هاي هر قطعه ، گامت هاي ماده ي همان قطعه را بارور مي سازند (خودلقاحي) و در هر قطعه ، تعداد زيادي تخم توليد مي شود.
در چرخه ي زندگي كرم كدوي گاو، قطعات آكنده از تخم ، همراه مدفوع انسان مبتلا، خارج مي شوند و علف هاي آلوده به تخم ها را خورد ، تخم ها در روده اش مي شكفند و نوزادان خارج مي شوند . نوزادان از ديواره ي روده عبور مي كنند، وارد جريان خون مي شوند ، به عضلات ماهيچه اي انتقال مي يابند و در درون اين ماهيچه ها، به حالت كيست، مستقر مي شوند . اگر آدمي ماهيچه ي آلوده ي نپخته يا خوب نپخته را بخورد، نوزادان موجود در ماهيچه، از درون كيست بيرون مي آيند و به كمك بادكش هاي خود به ديواره ي روده مي چسبند و رشد آغاز مي كنند.ظرف 2 تا 3 هفته كرم بالغ مي شود و قطعات پر از تخم از بقيه قطعات جدا و از مخرج خارج مي شوند و با آلوده كردن محيط ، دوره ي زندگي كرم تكرار مي شود.
چرخه زندگي كرم كدوي خوك مشابه كرم كدوي گاو است . در سر كرم كدوي خوك علاوه بر بادكش، تعدادي قلاب نيز وجود دارد.
تكامل و سازگاري
ظاهرا كرم‌هاي پهن ، از كرم‌هاي پهن اوليه حاصل شده اند. شكي نيست كه تقارن دو طرفي ،
حاصل تحولاتي است كه در تقارن شعاعي به وجود آمده است. دليل اين نتيجه گيري آن است كه ، كيسه تنان (با تقارن شعاعي) در مرحله ي نوزادي مژك دارند و تقارن دو طرفي دارند. مي توان گفت از نوزادان كيسه تنان ، از يك سو كيسه تنان بالغ ، و از سوي كرم هاي پهن به وجود آمده اند. تقارن دو طرفي براي خزيدن يا شناگري طرح سازگارتري است. در اين حالت بيشتر اندام هاي حسي جانور در سر قرار ميگيرند تا بتوانند در مقابل تغييرات محيط ، مناسب بروز دهند.
تحول از اجداد مژك دار ، سازگاري هاي ويژه اي را در كرم هاي پهن ايجاب كرده است. داشتن سطوح شكمي و پشتي و وجود مژك يا عضلات در طول بدن ، مثال هايي از اين قبيل سازگاري ها هستند.
بعد ها ، سازگاري ها در گروه كرم هاي پهن ، سبب شده است كه عده اي زندگي آزاد ، گروهي زندگي هم زيستي و كثيري زندگي انگلي را انتخاب كنند و رده هاي گوناگون اين شاخه را پديد آورند.
نظرات شما عزیزان:
تبادل
لینک هوشمند
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت: